Ochrona przyrody
Formy ochrony przyrody w Nadleśnictwie Zagnańsk
Rezerwaty przyrody
„Barcza” rezerwat położony jest w obrębie leśnym Zagnańsk w leśnictwie Barcza. Utworzony został na mocy Zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 18.05.1984 r. (M.P. Nr 15 z 1984 r., poz. 108). Rezerwat obejmuje południowo zachodni fragment zbocza masywu góry Barcza, gdzie znajduje się kompleks czterech nieczynnych kamieniołomów, w których wydobywano w pierwszej połowie XX w. piaskowce kwarcytowe, dwa z nich objęto ochroną rezerwatową. Celem ochrony w rezerwacie jest zachowanie odsłonięć skał dolnodewońskich na terenie Gór Świętokrzyskich, wraz z odsłonięciami zielonkawych wkładek tufitów, które stanowią osady pochodzenia wulkanicznego. Otaczający kamieniołom drzewostan budują: sosna, jodła i brzoza, gatunki światłożądne wkraczają również w drodze sukcesji naturalnej na teren kamieniołomów. Centralne fragmenty wyrobisk zostały zalane wodą, co spowodowało powstanie sporych stawów. Wszystko to sprawia, że teren rezerwatu posiada duże walory krajobrazowe i turystyczne. Obok wymienionych powyżej wartości tego obiektu posiada on również tragiczną kartę historii, ponieważ w okresie II wojny światowej kamieniołomy te były miejscem straceń, dziś stanowią obiekt pamięci narodowej. Plan ochrony rezerwatu ustanowiono na okres 20 lat Rozporządzeniem Wojewody Świętokrzyskiego Nr 56/2002 z dn.18.11.2002r. (Dz. Urz. Woj. Święt. z dn. 22.11.2002r., Nr 165, poz. 2057). Powierzchnia rezerwatu uległa zmianie i zgodnie z powszechną ewidencją gruntów wynosi 14,68 ha.
„Górna Krasna” rezerwat florystyczno-faunistyczny utworzony w 2004 r. na podstawie Rozporządzenia Wojewody Świętokrzyskiego Nr 1/2004 z dn. 08.01.2004 r. (Dz. Urz. Woj. Święt. z dn. 13.01.2004r., Nr 3, poz. 46.). Obszar ten położony jest w płn.-zach. części Gór Świętokrzyskich w obrębie wzgórz Koneckich. Środkową i południową część rezerwatu stanowią podmokłe łąki tarasów zalewowych rzeki Krasnej oraz jej dopływów. W płn. części terenu dolina rzeczna jest głęboko wcięta, na pozostałym obszarze, ponad doliną występują tereny piaszczyste zbudowane z utworów fluwioglacjalnych. Ważnym elementem krajobrazu są tu piaski eoliczne i wydmy piaszczyste. Występują tu również charakterystyczne dla całego regionu wzniesienia, zbudowane z bardziej odpornych na wietrzenie skał triasu i jury. Na terenie rezerwatu zachowały się dobrze wykształcone zbiorowiska roślinno-wodne, torfowiskowe, szuwarowe, łąkowe i leśne. Naturalny charakter tych zbiorowisk z wieloma cennymi, rzadkimi gatunkami flory i fauny, decyduje o ogromnej wartości przyrodniczej, unikatowej w skali ogólnokrajowej. Wyodrębniono tu 30 gatunków roślin zagrożonych w skali Polski Środkowej. W granicach rezerwatu stwierdzono występowanie 343 taksonów roślin naczyniowych należących do 210 rodzajów z 76 rodzin. Wśród stwierdzonych gatunków 17 objętych jest ochroną ścisłą, a 7 gatunków ochroną częściową. W samej rzece i jej starorzeczach, zakolach oraz w zbiorniku retencyjnym w Krasnej spotykamy zbiorowiska z klasy Lemnetea Minoris. W strefie nadbrzeżnej i przybrzeżnej rzeki "panują" zbiorowiska szuwarów z klasy Phragmitetea. Łąki to miejsce występowania rzadkich, ciekawych botanicznie, pięknych i chronionych gatunków roślin jak np.: storczyki, pełnik europejski, kosaciec syberyjski, mieczyk dachówkowaty, ostrożeń łąkowy, rutewka wąskolistna, goryczka wąskolistna i inne. W zbiorowiskach torfowisk występują rośliny z klasy Scheuchzerio-careicetea nigrae. Innym typem zbiorowisk są wrzosowiska i murawy bliźniaczkowe z dominującą bliźniaczką psią trawką. Dolina Krasnej odgrywa istotna rolę w ochronie rzadkich i narażonych na wyginięcie gatunków ptaków. Przede wszystkim jest ostają ptaków lęgowych (bąk, bocian czarny i biały, trzmielojad, błotniak stawowy i łąkowy, jarząbek, cietrzew i inne) . Natomiast dla populacji przelotnych i zimujących dolina nie przedstawia ponadprzeciętnej wartości. Z gatunków rzadkich i narażonych na wyginięcie w Polsce stwierdzono nad Górną Krasną w okresie migracji jedynie bataliona i czeczotkę. Na terenie ww. rezerwatów obowiązują zakazy umieszczone w art. 15 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.
Obszary Natura 2000 -(SOO - specjalne obszary ochrony siedlisk): Lasy Suchedniowskie (PLH260010) Obszar obejmuje dwa pasma wzniesień - Płaskowyż Suchedniowski i Wzgórza Kołomańskie. Zbudowane są one z piaskowców dolnotriasowych, gdzie niegdzie przykrytych plejstoceńskimi piaskami i glinami. Tylko na ołudniowych stokach Pasma Oblęgorskiego występują lessy. Łagodne pagórki i wzgórza porośnięte są lasami, zajmującymi łącznie ponad 80% powierzchni ostoi. Są to przede wszystkim lasy mieszane i bory. W obniżeniach terenu zachowały się torfowiska i wilgotne łąki. Mała liczba osad spowodowała, że tylko ok. 8% terenu zajmują użytki rolne - łąki i pola uprawne. Na obszarze ostoi znajdują się tereny źródliskowe Krasnej, Bobrzy i Kamionki. Są tu również liczne zespoły zabytków techniki przemysłu metalurgicznego i urządzeń hydrotechnicznych.
Ostoja Barcza (PLH260025) obejmuje zachodnią część pasma Klonowskiego Gór świętokrzyskich, z wzniesieniami Barcza, Ostra i Czostek oraz położone w południowej części podmokłe łąki. Pasmo górskie zbudowane jest z dolnodewońskich piaskowców i kwarcytów twardych i odpornych na wietrzenie, dolna część stoków pokryta jest lessem. Wzniesienia pasma porasta bór jodłowy z domieszką buka. W zachodniej części do lat 1970. funkcjonowały dwa kamieniołomy, w których pozyskiwano jasnoszare, piaskowce kwarcytowe. Warstwy skalne zawierają przeławicenia mułowców i iłowców. W skarpach dawnych kamieniołomów znajdują się też cienkie warstwy popiołów wulkanicznych, tzw. zielonych tufitów.
Łysogóry (PLH260002) obszar obejmuje najwyższą część Gór świętokrzyskich - starych gór uformowanych przez wypiętrzenie kaledońskie, a potem przez orogenezę hercyńską. Osobliwością tego pasma jest obecność podszczytowych rumowisk piaskowców kwarcytowych z okresu kambryjskiego, nazywanych gołoborzami, nieporośniętych przez florę naczyniową. Obszar jest w ponad 95% porośnięty przez lasy, w większości są to lasy jodłowo-bukowe. Mniej liczne są bory sosnowe i mieszane, z udziałem dębu. W niższych położeniach spotyka się grądy, a w miejscach o właściwych warunkach wodnych, bory wilgotne i bagienne a także olsy. Lasy charakteryzują się znacznym stopniem naturalności, czy wręcz pierwotności, choć niektóre fragmenty drzewostanów mają dość znacznie zmieniony skład gatunkowy i zniekształconą strukturę, co jest efektem prowadzonej tu wcześniej gospodarki leśnej lub niewłaściwych sposobów ochrony (w takich przypadkach obserwuje się jednak spontaniczne procesy renaturalizacyjne). Na terenie ostoi znajdują się także małe enklawy łąk i pastwisk oraz siedlisk kserotermicznych a także liczne, w większości drobne, stałe i okresowe cieki wodne.
Dolina Krasnej (PLH260001) - obejmuje naturalną, silnie zabagnioną dolinę rzeki Krasnej i jej dopływów. Teren znacznie zróżnicowany pod względem warunków geomorfologicznych i sposobu użytkowania gruntu. W południowej i wschodniej części Doliny Krasnej dominują ekosystemy nieleśne: łąki, pastwiska oraz rozległe tereny mokradłowe. Rzeka Krasna na tym odcinku ma szeroką dolinę a jej spadek jest niewielki. W części północnej największą powierzchnię pokrywają ekosystem leśne. Wśród nich przeważają bory sosnowe. W tej części obszaru rzeka Krasna biegnie w głęboko wciętym korycie i ma charakter rzeki wyżynnej. W dolinie wyróżniono następujące siedliska ujęte w Zał. I Dyrektywy Siedliskowej: Kod Nazwa 3150 starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne 3260 nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników 3270 zalewane muliste brzegi rzek 4030 suche wrzosowiska 6230 górskie i niżowe murawy bliźniczkowe 6410 zmiennowilgotne łąki trzęślicowe 6510 niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie 7110 torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska 7150 obniżenia dolinkowe i pła mszarne 7210 torfowiska nakredowe 91D0 bory i lasy bagienne 91E0 lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe .
Przełom Lubrzanki (PLH260037) jedna z najpiękniejszych dolin w Górach świętokrzyskich. Rzeka Lubrzanka nabiera tu charakteru górskiego potoku. Pomiędzy Radostową i południowo wschodnim grzbietem Klonówki tworzy przełom, rozdzielając Pasmo główne na pasmo Klonowskie i Masłowskie. Lubrzanka torując sobie drogę przez złom kwarcytów, nadaje stromym zboczom swoistego uroku wzbogaconego licznymi wąwozami ukrytymi w bujnej roślinności. Obszar obejmuje większy fragment doliny rzecznej z licznymi dopływami otoczone podmokłymi łąkami. Rzeka wypływa z północnych stoków Barczy w Paśmie Klonowskim. Płynie przez Dolinę Wilkowską. W pobliżu Marzysza uchodzi do Czarnej Nidy.
Park krajobrazowy Suchedniowsko-Oblęgorski Park Krajobrazowy (skrót: S-O PK) należy do Zespołu Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich. Utworzony został w 1988 r. na podstawie Uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach Nr XXVIII/279/88 z dn. 10.06.1988 r. (Dz. Urz. Woj. Święt. z dn. 30.07.1988 r, Nr 18, poz. 199.). Obowiązującym aktem prawnym w sprawie Suchedniowsko-Oblęgorskiego PK jest Rozporządzenie Wojewody Świętokrzyskiego Nr 79/2005 z dn. 14.07.2005r. (Dz. Urz. Woj. Święt. z dn. 20.07.2005 r., Nr 156, poz. 1940.), w którym zawarto opis granic, cele ochrony Parku oraz obowiązujące zakazy. Park podzielony jest na dwa odrębne obszary: Suchedniowski, który obejmuje wzgórza Suchedniowskie i Oblęgorski, obejmujący Pasmo Oblęgorskie, z najwyższym wzniesieniem Górą Siniewską (448 m npm). Obszar parku jest ważnym terenem źródliskowym rzek Krasnej, Bobrzy i Kamionki. Lasy zajmują ponad 90% powierzchni Parku i stanowią jego najważniejszy element przyrodniczy. Drzewostany w dużej mierze zachowały stan zbliżony do naturalnego, siedliska uległy przekształceniu w nieznaczny sposób. Przeważają tu żyzne lasy mieszane, lasy mieszane wyżynne z dużym udziałem jodły i buka, znane są również z tego terenu stanowiska modrzewia polskiego. Flora parku liczy ok. 346 gatunków roślin naczyniowych, w tym 15 objętych ochroną całkowitą i 7 objętych ochroną częściową. Na słonecznych zboczach rosną zbiorowiska roślin kserotermicznych z dziewięćsiłem bezłodygowym, ożanką właściwą, skalnicą trójpalczastą, ciemiężykiem białokwiatowym. Lasy są ostoją zwierzyny, rzadkich ptaków lęgowych (bocian czarny, cietrzew, brodziec samotny, jarząbek), a także ciekawych gatunków motyli (paź żeglarz czy rusałki) (www.rop.mos.gov.pl). Na podstawie Rozporządzenia Wojewody Świętokrzyskiego Nr 79/2005 z dn. 14.07.2005r. (Dz. Urz. Woj. Święt. z dn. 20.07.2005r., Nr 156, poz. 1940.) :
Do szczególnych celów ochrony Parku należy: 1) zachowanie cennych biocenoz z chronionymi i rzadkimi gatunkami flory i fauny; 2) racjonalne wykorzystanie zasobów złóż kopalin; 3) zachowanie naturalnych fragmentów ekosystemów wodnych (rozlewisk i starorzeczy); 4) zachowanie populacji roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową; 5) zachowanie siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin; zwierząt i grzybów, w tym w szczególności torfowisk; 6) zachowanie różnorodności geologicznej, w tym obszarów występowania rzeźby lessowej; 7) zachowanie układów i obiektów zabytkowych, w tym pozostałości Staropolskiego Okręgu Przemysłowego, a także licznych miejsc pamięci narodowej; 8) preferowanie zabudowy nawiązującej do regionalnej tradycji i otaczającego krajobrazu; 9) zachowanie wartości historycznych, kulturowych i etnograficznych; 10) zachowanie istniejących punktów i ciągów widokowych; 11) ograniczanie negatywnego wpływu działalności gospodarczej na krajobraz.
Na obszarze Parku zakazuje się:
1) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, z późniejszymi zmianami)1);
2) umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej i łowieckiej;
3) likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych;
4) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową, utrzymaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych;
5) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeże-li zmiany te nie służą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej;
6) likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych;
7) wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia własnych gruntów rolnych;
8) prowadzenia chowu i hodowli zwierząt metodą bezściółkową.
Obszary chronionego krajobrazu
Suchedniowosko-Oblęgorski (S-O OChK) obszar ten stanowi otulinę S-O PK. Ustanowiony został na podstawie Rozporządzenia Wojewody Świętokrzyskiego Nr 335/2001 z dn. 17.10.2001 r. (Dz. Urz. Woj. Święt. z dn. 19.10.2001 r., Nr 108, poz. 1271.). Aktem prawnym, który wyznacza granice, ustala działania w zakresie ochrony czynnej oraz wyznacza obowiązujące zakazy jest Rozporządzenie Wojewody Świętokrzyskiego Nr 79/2005 z dn. 14.07.2005 r. (Dz. Urz. Woj. Święt. z dn. 20.07.2005 r., Nr 156, poz. 1940.). Ochroną na tym terenie objęto obszary leśne oraz rolnicze gęsto zaludnione. Oprócz walorów przyrodniczych występują tu liczne zabytki kultury materialnej z unikatowymi w skali ogólnokrajowej pozostałościami dawnego przemysłu i techniki tzw. Staropolskiego Okręgu Przemysłowego.
Podkielecki (P OChK) ustanowiony został w 1995 r. na mocy Rozporządzenia Wojewody Kieleckiego Nr 12/95 z dn. 29.09.1995r. (Dz. Urz. Woj. Kiel. z dn. 06.11.1995r., Nr 21, poz. 145.). Aktualny opis granic, cele ochrony oraz zakazy obowiązujące na terenie obszaru reguluje Rozporządzenie Wojewody Świętokrzyskiego Nr 89/2005 z dn. 14.07.2005r. (Dz. Urz. Woj. Święt. z dn. 20.07.2005r., Nr 156, poz. 1950.). Obszar ten leży zasadniczo w granicach zlewni trzech rzek: Lubrzanki, Kamionki i Bobrzy, obejmuje pasma Gór Świętokrzyskich: Masłowskie, część Grzbietu Krajeńskiego, Klonowskie, fragmenty Brzechowskiego i Daleszyckiego, Grupa Otrocza, rozdzielonych rozległymi dolinami. POChK stanowi uzupełnienie Systemu Obszarów Chronionych województwa, łącząc parki krajobrazowe: Sieradowicki, Suchedniowsko-Oblęgorski, Cisowsko-Orłowiński i Chęcińsko-Kielecki ze Świętokrzyskim Parkiem Narodowym (ŚPN). Obszar ten pełni również rolę swoistego bufora oddzielającego najcenniejsze fragmenty Puszczy Świętokrzyskiej od miasta Kielce. Bliskość dużego miasta w naturalny sposób powoduje intensywniejsze wykorzystywanie lasu do celów wypoczynku, co przekłada się na wzrost znaczenia funkcji rekreacyjnych lasu, ale jednocześnie stanowi zagrożenie dla funkcjonowania ekosystemów. Szata roślinna na tym terenie jest zróżnicowana, o dużych walorach przyrodniczych. Najcenniejszy fragment stanowi część położona na terenie Pasma Klonowskiego. Pomniki przyrody Pomnikiem przyrody nazywamy pojedynczy twór przyrody żywej lub nieożywionej wyróżniający się indywidualnymi cechami spośród pozostałych elementów przyrodniczych, które nadają mu wartość: kulturową, historyczną i krajobrazową; (tą formą ochrony obejmuje się również grupy osobliwości przyrodniczych). Najczęściej chroni się w ten sposób stare okazałe drzewa i krzewy, formy geologiczne w postaci: skałek, jarów, głazów narzutowych, jaskiń itp.